Ο διαδικτυακός εθισμός συνιστά ένα κρίσιμο ζήτημα δημόσιας υγείας και ψυχικής ευημερίας, καθώς η έκθεση στο Διαδίκτυο παρουσιάζει συνεχώς αυξητικές τάσεις, ενώ η ηλικία έναρξης της πρώτης επαφής με τις ψηφιακές τεχνολογίες μειώνεται συνεχώς. Ο όρος «διαδικτυακός εθισμός» (ή Internet addiction disorder - IAD) αναφέρεται σε μια παθολογική και ανεξέλεγκτη χρήση του Διαδικτύου, η οποία μπορεί να επηρεάσει την καθημερινή ζωή, τις κοινωνικές σχέσεις και τις γνωστικές λειτουργίες (Kuss & Lopez-Fernandez, 2016).

Βασικά ευρήματα των μελετών:

1. Επιπτώσεις στη μνήμη και στην προσοχή:

• Αρκετές μελέτες δείχνουν ότι η υπερβολική χρήση του Διαδικτύου, και ιδιαίτερα η ενασχόληση με τα κοινωνικά δίκτυα και τα βιντεοπαιχνίδια συνδέεται με μείωση της ικανότητας συγκέντρωσης, προβλήματα με την εργαζόμενη μνήμη (working memory), και επιδείνωση της προσοχής (Firth et al., 2019). Για παράδειγμα, οι χρήστες του Διαδικτύου που είναι υπερβολικά εκτεθειμένοι σε πληροφορίες μέσω πολλαπλών καναλιών δυσκολεύονται να διατηρήσουν εστίαση σε συγκεκριμένες δραστηριότητες για μεγάλες περιόδους (Wilmer et al., 2017).

2. Προβλήματα στην εκτελεστική λειτουργία:

• Η εκτελεστική λειτουργία περιλαμβάνει την ικανότητα προγραμματισμού, λήψης αποφάσεων και αυτοελέγχου. Τα άτομα που παρουσιάζουν διαδικτυακό εθισμό φαίνεται να παρουσιάζουν προβλήματα στην εκτελεστική λειτουργία, δηλαδή είναι λιγότερο ικανά να οργανώνουν αποτελεσματικά το χρόνο τους ή να λαμβάνουν αποφάσεις υπό πίεση (Montag et al., 2021). Μελέτες με τη χρήση νευροαπεικονιστικών μεθόδων έχουν δείξει μειωμένη δραστηριότητα σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την εκτελεστική λειτουργία σε άτομα με διαδικτυακό εθισμό (Yuan et al., 2011).

3. Αλλαγές στη λευκή ουσία του εγκεφάλου:
• Έρευνες που χρησιμοποιούν απεικονιστικές μεθόδους, όπως η διάχυση μαγνητικής τομογραφίας (DTI), έχουν εντοπίσει αλλοιώσεις στη λευκή ουσία του εγκεφάλου σε άτομα που παρουσιάζουν σοβαρό διαδικτυακό εθισμό. Αυτές οι αλλοιώσεις εντοπίζονται σε περιοχές που εμπλέκονται στη ρύθμιση των συναισθημάτων, στην προσοχή και στη λήψη αποφάσεων (Li et al., 2020).
4. Επιδράσεις στη Ψυχική Υγεία
• Ο διαδικτυακός εθισμός συσχετίζεται συχνά με προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη, το άγχος και η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ). Τα ψυχολογικά αυτά προβλήματα μπορούν να επιδεινώσουν την έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο που ενισχύει την εξάρτηση από το Διαδίκτυο (Bickham et al., 2021).
5. Νευροπλαστικότητα και εθισμός:
• Ο εγκέφαλος προσαρμόζεται στις συνήθειες, και η συνεχής χρήση του Διαδικτύου μπορεί να ενισχύσει νευρωνικά μονοπάτια που ευνοούν τον εθισμό και την άμεση ανταμοιβή. Με αποτέλεσμα να ψάχνουμε συνεχώς ικανοποίηση μέσω του Διαδικτύου χωρίς να μπορούμε να περιμένουμε  ( μείωση της αντοχής στην αναβολή της απόλαυσης) (Brand et al., 2019).

            Οι νεαροί ενήλικες και οι έφηβοι φαίνεται να είναι πιο ευάλωτοι σε αυτές τις επιπτώσεις. Ο εγκέφαλος των παιδιών και των εφήβων είναι πιο εύπλαστος και ευαίσθητος στις εξωτερικές επιρροές, γεγονός που τον καθιστά πιο ευάλωτο στις αρνητικές επιπτώσεις της υπερβολικής χρήσης του Διαδικτύου (Liu et al., 2022).

Συμπεράσματα:

            Η έρευνα δείχνει σαφή συσχέτιση μεταξύ του διαδικτυακού εθισμού και της έκπτωσης των γνωστικών λειτουργιών. Ο διαδικτυακός εθισμός μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα συγκέντρωσης, μείωση της μνήμης και της εκτελεστικής λειτουργίας, ενώ οι αλλαγές στη νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου μπορούν να ενισχύσουν αυτές τις επιπτώσεις μακροπρόθεσμα. Προληπτικά μέτρα, όπως η περιορισμένη και συνειδητή χρήση του Διαδικτύου, καθώς και η υποστήριξη από επαγγελματίες υγείας, μπορεί να είναι καθοριστικά για την αποφυγή σοβαρών επιπτώσεων.

Πέντε προτάσεις για τους γονείς:

1. Καθυστερήστε την πρώτη επαφή του παιδιού με το Διαδίκτυο. Όσο αυξάνεται η ηλικία τα παιδιά αναπτύσσουν περισσότερες δεξιότητες στη διαχείριση του άγχους και μπορούν να ρυθμίσουν καλύτερα εθιστικές δραστηριότητες.
2. Ορίστε σαφή όρια και χρόνο χρήσης του Διαδικτύου: Ρυθμίστε συγκεκριμένο χρόνο για τη χρήση συσκευών, ειδικά σε μικρά παιδιά και εφήβους, ώστε να μην οδηγούνται σε υπερβολική χρήση. Μπορείτε να αναρτήσετε σε ορατό σημείο μέρες και ώρες χρήσης του κινητού ή του Διαδικτύου και τηρήστε τους κανόνες ώστε να είναι ξεκάθαρο στο παιδί ότι δε θα υποχωρήσετε γιατί τότε θα επιμένει να σας πιέζει για παραπάνω ώρα.
3. Προωθήστε άλλες δραστηριότητες: Ενθαρρύνετε τη συμμετοχή των παιδιών σε εξωσχολικές δραστηριότητες, αθλητισμό, τέχνες ή άλλες ενδιαφέρουσες δραστηριότητες που δεν σχετίζονται με την τεχνολογία. Η συστηματική άσκηση σε εξωτερικούς χώρους έχει αποδειχθεί πολύ ωφέλιμη.
4. Δημιουργήστε έναν ανοιχτό διάλογο: Μιλήστε ανοιχτά με τα παιδιά σας για τους κινδύνους του διαδικτύου και τον εθισμό. Εκπαιδεύστε τα σχετικά με τις συνέπειες της υπερβολικής χρήσης και διηγηθείτε και προσωπικές σας εμπειρίες.
5. Δώστε το παράδειγμα: Προσπαθήστε να είστε θετικά πρότυπα για τα παιδιά σας. Αν και οι ίδιοι χρησιμοποιείτε το Διαδίκτυο με μέτρο, θα είναι πιο πιθανό να ακολουθήσουν την ίδια συμπεριφορά.
6. Ενθαρρύνετε τα διαλείμματα: Υποστηρίξτε τη σημασία των διαλειμμάτων κατά τη χρήση του Διαδικτύου και προωθήστε τη σωματική δραστηριότητα, καθώς αυτή συμβάλλει στην ανανέωση της προσοχής και της συγκέντρωσης. Υπάρχουν εφαρμογές (apps) τα οποία σε ειδοποιούν όταν το παρακάνεις.
7. Παίξτε μαζί του: Για να βοηθήσετε το παιδί σας να χρησιμοποιεί το Διαδίκτυο με ασφάλεια, αφιερώστε χρόνο για να παίζετε μαζί του και να βλέπετε τι κάνει online. Μπορείτε να επιλέξετε ασφαλείς πλατφόρμες ειδικά σχεδιασμένες για παιδιά, όπως εκπαιδευτικά παιχνίδια ή εφαρμογές. Επίσης, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε εργαλεία γονικού ελέγχου για να μπλοκάρετε ακατάλληλες ιστοσελίδες και να περιορίσετε το περιεχόμενο που μπορεί να δει το παιδί σας. Τέτοια εργαλεία σάς επιτρέπουν να ρυθμίζετε φίλτρα για βίντεο, παιχνίδια και ιστότοπους, καθώς και να παρακολουθείτε τον χρόνο που περνάει online.
8. Αν δείτε ότι γίνετε κατάχρηση αλλάξτε τους κωδικούς σας σε ηλεκτρονικές συσκευές ώστε να έχει πρόσβαση μόνο όταν το γνωρίζετε και το επιτρέπετε.

Στην περίπτωση που θέλετε να έχετε γονικό έλεγχο στις συσκευές που χρησιμοποιεί το παιδί ακολουθούν βήματα για το πώς μπορείτε να το ενεργοποιήσετε σε διάφορες πλατφόρμες και συσκευές:

1. Σε Υπολογιστές (Windows και Mac)

Windows 10/11:

• Δημιουργία Λογαριασμού για το Παιδί:
1. Πηγαίνετε στις Ρυθμίσεις > Λογαριασμοί > Οικογένεια & άλλοι χρήστες.
2. Επιλέξτε Προσθήκη μέλους οικογένειας και ακολουθήστε τις οδηγίες για να δημιουργήσετε έναν λογαριασμό για το παιδί.
• Ρυθμίσεις Γονικού Ελέγχου:
1. Μπείτε στο Family Safety (Ασφάλεια Οικογένειας) από τον ιστότοπο της Microsoft.
2. Εκεί μπορείτε να ρυθμίσετε περιορισμούς για ιστοσελίδες, χρόνο χρήσης και εφαρμογές.

Mac:

·         Δημιουργία Λογαριασμού για το Παιδί:

1. Ανοίξτε τις Ρυθμίσεις Συστήματος > Χρήστες και Ομάδες.
2. Κάντε κλικ στο + για να προσθέσετε νέο χρήστη και επιλέξτε Παιδί.

·         Ρυθμίσεις Γονικού Ελέγχου:

1. Πηγαίνετε στην Κατηγορία Γονικού Ελέγχου και ενεργοποιήστε τον έλεγχο.
2. Ρυθμίστε περιορισμούς για ιστοσελίδες, εφαρμογές και χρόνο χρήσης.

2. Σε Smartphones (iOS και Android)

iOS (iPhone/iPad):

• Ενεργοποίηση Γονικού Ελέγχου:
1. Ανοίξτε τις Ρυθμίσεις > Χρόνος Οθόνης.
2. Επιλέξτε Συνέχεια και ρυθμίστε έναν κωδικό πρόσβασης.
3. Ρυθμίστε περιορισμούς για εφαρμογές, περιεχόμενο και ιδιωτικότητα.

Android:

• Ενεργοποίηση Γονικού Ελέγχου:
1. Ανοίξτε το Google Play Store.
2. Πηγαίνετε στις Ρυθμίσεις > Γονικός Έλεγχος και ενεργοποιήστε το.
3. Ρυθμίστε έναν PIN και επιλέξτε ποιες εφαρμογές και περιεχόμενο θέλετε να περιορίσετε.

3. Σε Πλατφόρμες Streaming (YouTube, Netflix κ.λπ.)

YouTube:

• Ενεργοποίηση του YouTube Kids:
1. Κατεβάστε την εφαρμογή YouTube Kids από το App Store ή το Google Play.
2. Ρυθμίστε το προφίλ του παιδιού και επιλέξτε ποιες κατηγορίες περιεχομένου είναι κατάλληλες.

Netflix:

• Ρυθμίσεις Γονικού Ελέγχου:
1. Συνδεθείτε στο λογαριασμό σας στο Netflix από τον υπολογιστή.
2. Πηγαίνετε στις Ρυθμίσεις λογαριασμού > Ρυθμίσεις γονικού ελέγχου.
3. Ρυθμίστε τον κωδικό πρόσβασης και επιλέξτε ποιες ταινίες ή σειρές είναι κατάλληλες για το παιδί.

Το πιο σημαντικό είναι να κάνετε διάλογο με το παιδί σας, να το ακούτε και να συζητάτε τις σκέψεις σας ανοιχτά.

Ασπασία Πίζγα, Ψυχολόγος

Διδάκτωρ στην Ιατρική Αθηνών

MSc Έλεγχος του Στρες & Προαγωγή της Υγείας

Βιβλιογραφία:

• Bickham, D. S., Hswen, Y., & Rich, M. (2021). Media use and depression: Exposure, household rules, and symptoms among young adolescents. Journal of Adolescent Health, 68(6), 1153-1159.
• Brand, M., Young, K. S., & Laier, C. (2019). Prefrontal control and internet addiction: A theoretical model and review of neuropsychological and neuroimaging findings. Frontiers in Human Neuroscience, 13, 1-14.
• Firth, J., Torous, J., Stubbs, B., Firth, J. A., Steiner, G. Z., Smith, L., & Sarris, J. (2019). The "online brain": How the internet may be changing our cognition. World Psychiatry, 18(2), 119-129.
• Kuss, D. J., & Lopez-Fernandez, O. (2016). Internet addiction and problematic internet use: A systematic review of clinical research. World Journal of Psychiatry, 6(1), 143-176.
• Liu, M., Wu, L., & Yao, S. (2022). Dose-response association of screen time-based sedentary behavior in children and adolescents and the risk of anxiety: A meta-analysis. Journal of Affective Disorders, 296, 353-364.