Μήπως στην καθημερινότητά σας κάνετε επίμονες ανεπιθύμητες σκέψεις που σας ταλαιπωρούν;

Οι ιδεοληπτικές σκέψεις που είναι συχνές στα άτομα με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ) περιλαμβάνουν:

     1.  Φόβος μόλυνσης: Έχετε έντονη ανησυχία ότι μπορεί να κολλήσετε ή να μεταδώσετε μικρόβια ή ασθένειες μέσω επαφής με αντικείμενα ή ανθρώπους.

    2.   Αμφιβολία και έλεγχος: Έχετε την εμμονή ότι ίσως ξεχάσατε να κλείσετε την πόρτα, το φούρνο ή τα φώτα, παρά τον επαναλαμβανόμενο έλεγχο.

    3.  Επιθετικές ή ανεπιθύμητες σκέψεις: Φοβάστε ότι μπορεί να βλάψετε άλλους ανθρώπους ή τον εαυτό σας, παρόλο που δεν το θέλετε.

      4.    Τακτοποίηση και συμμετρία: Νιώθετε την ανάγκη να τοποθετείτε αντικείμενα με συγκεκριμένο τρόπο, μέχρι να αισθανθείτε ότι είναι "σωστά" ή συμμετρικά.

5.       Θρησκευτικές ή ηθικές εμμονές: Έχετε υπερβολική ανησυχία ότι έχετε διαπράξει κάτι ανήθικο ή "αμαρτωλό" και πιστεύετε ότι πρέπει να εξιλεωθείτε.

6.   Ανεπιθύμητες και επίμονες σκέψεις με σεξουαλικό περιεχόμενο: Συχνά, τα άτομα με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ) βιώνουν επαναλαμβανόμενες και συχνά αποκρουστικές σκέψεις με σεξουαλικό περιεχόμενο, όπως φαντασιώσεις περί αιμομιξίας ή παιδοφιλίας, οι οποίες τους προκαλούν έντονα συναισθήματα ενοχής και άγχους. Αυτές οι σκέψεις δεν αντανακλούν τις πραγματικές επιθυμίες ή προθέσεις του ατόμου, το οποίο δεν έχει καμία πρόθεση να βλάψει άλλους ή να απολαύσει τέτοιες σκέψεις. Η κύρια διαφορά μεταξύ αυτών των ατόμων και αυτών που βρίσκουν ηδονή στις σκέψεις τους είναι ότι τα άτομα με ΙΨΔ δεν απολαμβάνουν τις σκέψεις τους ούτε επιθυμούν να τις πραγματοποιήσουν, κάτι που καταδεικνύει τη διάκριση στην εσωτερική τους εμπειρία και την ψυχολογική τους κατάσταση.

7.      Ανάγκη επιβεβαίωσης: Έχετε συνεχείς και επαναλαμβανόμενες σκέψεις ότι δε μπορείτε χωρίς την επιβεβαίωση ή έγκριση των άλλων.

8.    Σκέψεις αναξιότητας: Έχετε επίμονες σκέψεις ότι δεν είστε αρκετά ικανοί ή άξιοι, παρόλο που υπάρχουν επιτυχίες και ικανότητες.

9.      Φόβος αποτυχίας: Ανησυχείτε υπερβολικά ότι οποιαδήποτε αποτυχία, μικρή ή μεγάλη, θα αποδείξει ότι δεν είστε ικανός ή ότι θα σας κρίνουν αρνητικά οι άλλοι.

10.  Συγκρίσεις με άλλους: Έχετε συνεχώς την ανάγκη να συγκρίνετε τον εαυτό σας με άλλους, πιστεύοντας ότι δεν ανταγωνίζεστε τους άλλους, και ότι οι άλλοι είναι πάντα καλύτεροι ή πιο επιτυχημένοι.

11.  Αυτοκαταστροφικές σκέψεις: Σκεφτόσαστε συχνά ότι οι αδυναμίες σας είναι ανεπανόρθωτες και ότι δεν θα μπορέσετε ποτέ να αλλάξετε ή να βελτιωθείτε, ανεξαρτήτως των προσπαθειών σας.

Σύμφωνα με το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5), η ΙΨΔ ορίζεται ως η παρουσία είτε ιδεοληψιών, είτε καταναγκασμών, είτε και των δύο, που καταναλώνουν σημαντικό χρόνο από την καθημερινότητα του ατόμου (περισσότερο από μία ώρα την ημέρα) και προκαλούν σημαντική δυσφορία ή μειώνουν τη λειτουργικότητα του ατόμου σε κοινωνικό, επαγγελματικό ή άλλο επίπεδο.

Η αντιμετώπιση της ΙΨΔ βασίζεται στην ψυχοθεραπεία και τη φαρμακευτική αγωγή.

1. Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT): Η ΓΣΘ θεωρείται η πιο αποτελεσματική ψυχοθεραπευτική προσέγγιση για την ΙΨΔ. Η τεχνική της Έκθεσης και Πρόληψης Αντίδρασης (Exposure and Response Prevention - ERP) είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική. Η θεραπεία περιλαμβάνει την έκθεση του ατόμου στις ιδεοληψίες του, χωρίς όμως να του επιτραπεί να εκτελέσει τους καταναγκασμούς που συνήθως χρησιμοποιεί για να μειώσει το άγχος. Με την πάροδο του χρόνου, το άτομο συνηθίζει το άγχος και μαθαίνει ότι οι ιδεοληψίες του δεν οδηγούν σε καταστροφικά αποτελέσματα.
2. Η Θεραπεία Παρεμπόδισης της Αντίδρασης (ERP) είναι μια αποτελεσματική μέθοδος διαχείρισης της ΙΨΔ. Σε αυτήν τη θεραπεία, το άτομο εκτίθεται στις ιδεοληψίες του χωρίς να εκτελεί τις καταναγκαστικές πράξεις που συνήθως ακολουθούν, μαθαίνοντας σταδιακά να διαχειρίζεται το άγχος χωρίς αυτές τις συμπεριφορές. Με την επαναλαμβανόμενη έκθεση, το άτομο συνειδητοποιεί ότι οι αρνητικές σκέψεις δεν οδηγούν σε καταστροφικά αποτελέσματα, μειώνοντας έτσι την ένταση των συμπτωμάτων.
3. Φαρμακευτική Αγωγή: Τα εκλεκτικά αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs) αποτελούν την κύρια φαρμακευτική αγωγή για την ΙΨΔ. Φάρμακα όπως η φλουοξετίνη, η σερτραλίνη και η φλουβοξαμίνη έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικά στην ανακούφιση των συμπτωμάτων. Σε ορισμένες περιπτώσεις, χρησιμοποιούνται και τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά, όπως η κλομιπραμίνη. Η φαρμακευτική αγωγή συχνά συνδυάζεται με ψυχοθεραπεία για βέλτιστα αποτελέσματα. Μόνο ο ψυχίατρος μπορεί και πρέπει να σας παρέχει συμβουλές για το αν χρειάζεστε αγωγή και ποια

Πρακτικές Συμβουλές για τη Διαχείριση της ΙΨΔ στην Καθημερινότητα

1. Δημιούργησε ρουτίνες: Οι ρουτίνες μπορούν να μειώσουν το άγχος και να σε βοηθήσουν να αποφύγεις περιττούς καταναγκασμούς.
2. Εκπαιδεύσου αντίστοιχα στο να μπορείς να σπας τη ρουτίνα σου όταν θέλεις. Η εκπαίδευση στην ευελιξία και την προσαρμογή έχει καθοριστική σημασία στο να αυξήσει την ανοχή σου στις επίμονες σκέψεις και την υπερβολική τάξη και συμμετρία.  Ξεκίνα σιγά σιγά να αλλάζεις μικρά πράγματα και να εξοικειώνεσαι στις μικρές αλλαγές. Σταδιακά ανεβάζεις τη δυσκολία στο στόχο.
3. Εκπαιδεύσου σε τεχνικές Χαλάρωσης: Το άγχος μπορεί να επιδεινώσει τα συμπτώματα της ΙΨΔ. Προσπάθησε να ασκείσαι τακτικά, να κάνεις διαλογισμό ή να υιοθετήσεις τεχνικές χαλάρωσης όπως EFT, Mindfulness, PMR για να μειώσεις τα επίπεδα άγχους.
4. Κράτα ημερολόγιο με σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές, σημείωσε τις πυροδοτεί το άγχος, τι το ηρεμεί, τι παρατηρείς. Θα αποτελέσει πολύ βοηθητικό και ανιχνευτικό εργαλείο
5. Απέφυγε να αποφεύγεις H αποφυγή πραγμάτων που απολάμβανες και τώρα λόγω των σκέψεων δε κάνεις  απλά θα σε οδηγήσει να χάνεις στιγμές από τη ζωή σου. Προτίμησε να εκτίθεσαι σταδιακά σε αυτά που φοβάσαι. Στην αρχή θα είναι δύσκολο σταδιακά θα είναι πιο εύκολο.
6. Εντόπισε τα γνωσιακά λάθη/ διαστρεβλώσεις: Οι γνωσιακές διαστρεβλώσεις είναι εσφαλμένες ή μη ρεαλιστικές σκέψεις που επηρεάζουν την αντίληψή μας για τον εαυτό μας, τους άλλους και τον κόσμο γύρω μας. Οι βασικότερες είναι:

Ø  Γενικεύεις υπερβολικά: Εξάγουμε γενικά συμπεράσματα από μεμονωμένα περιστατικά. Για παράδειγμα, αν αποτύχουμε σε μία εργασία, μπορούμε να πιστεύουμε ότι θα αποτύχουμε σε όλες τις μελλοντικές προσπάθειες.

Ø  Καταστροφολογείς: Εστιάζουμε στα χειρότερα δυνατά σενάρια για κάθε κατάσταση και πιστεύουμε ότι αυτά είναι αναπόφευκτα. Π.χ., αν κάνουμε ένα λάθος στη δουλειά, φοβόμαστε ότι θα χάσουμε τη δουλειά μας.

Ø  Επισημαίνουμε μόνο τα αρνητικά χαρακτηριστικά του εαυτού μας, αγνοώντας τα θετικά. Π.χ., αν δεν πετύχουμε σε μια συνέντευξη, πιστεύουμε ότι είμαστε εντελώς ανεπαρκείς.

Ø  Κατηγορείς συνεχώς τον εαυτό σου: Ενοχοποιούμε τον εαυτό μας για γεγονότα ή καταστάσεις που δεν είναι αποκλειστικά δική μας ευθύνη. Για παράδειγμα, αν κάποιος άλλος έχει κακή μέρα, πιστεύουμε ότι είναι δικό μας λάθος.

Ø  Μαύρο ή άσπρο στη σκέψη: Βλέπουμε τα πράγματα ως απόλυτα, χωρίς ενδιάμεσες αποχρώσεις. Π.χ., πιστεύουμε ότι αν δεν είμαστε τέλειοι, είμαστε απολύτως αποτυχίες.

Ø Κάνεις σενάρια και προβλέψεις: Πιστεύουμε ότι μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον με βάση τις ανησυχίες μας, χωρίς να υπάρχει επαρκής βάση για αυτές τις προβλέψεις. Π.χ., αν αισθανθούμε άγχος πριν από μια κοινωνική εκδήλωση, πιστεύουμε ότι θα είναι αποτυχία.

Ø Εστιάζεις μόνο στα αρνητικά σημεία, επιλεκτικά προσέχεις που θα εστιάσεις και βγάζεις αρνητικά συμπεράσματα

Ø Επεξεργάζεσαι μόνο με τη συναισθηματική λογική τα όσα μου συμβαίνουν

Ø Βάζεις υπερβολικά ‘πρέπει’ στη ζωή σου

Η αναγνώριση και η αντικατάσταση αυτών των γνωσιακών διαστρεβλώσεων μέσω της μπορεί να βοηθήσει το άτομο να διαχειριστεί τις επίμονες αρνητικές σκέψεις και να νιώσει πιο ήρεμο και λειτουργικό στην καθημερινότητά του.

Συμπεράσματα

Οι επίμονες ανεπιθύμητες σκέψεις, οι ιδεοληψίες και οι καταναγκασμοί μπορεί να δυσκολέψουν την καθημερινότητα, αλλά υπάρχουν τρόποι να τη διαχειριστείς. Μέσα από τη ψυχοεκπαίδευση, πρακτικές τεχνικές και την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, μπορείς να μειώσεις την επίδραση της διαταραχής και να βελτιώσεις την ποιότητα της ζωής σου. Μην διστάσεις να ζητήσεις βοήθεια από έναν ειδικό που μπορεί να σε καθοδηγήσει στη διαχείριση των σκέψεων και των καταναγκασμών σου.

Βιβλιογραφία

1.      American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.

2.      Foa, E. B., & Kozak, M. J. (1986). Emotional processing of fear: Exposure to corrective information. Psychological Bulletin, 99(1), 20-35.

3.      Abramowitz, J. S. (2006). The psychological treatment of obsessive-compulsive disorder. Canadian Journal of Psychiatry, 51(7), 407-416.

4.      Salkovskis, P. M. (1999). Understanding and treating obsessive-compulsive disorder: A cognitive-behavioral approach. In R. P. Swinson, M. M. Antony, S. M. R. G. H. (Eds.), Obsessive-Compulsive Disorder: Theory, Research, and Treatment (pp. 179-207). Guilford Press.